Owzar اُوزار

اوزار

سابقه دریانوردی و کشتی سازی در ایران به حدود شش هزار سال قبل باز می گردد این میراث کهن همچنان در این پهنه گسترش دارد ،تمامی شناورهای دست ساز چوبی جنوب ایران  و خلیج فارس با نام " جهاز " مشهور بوده اند ، این  کشتی های چوبی با کمک بادبان بر روی دریاهای دور و نزدیک سفر می کردند.

 

از پنجاه سال پیش به این سو  با ورود موتورهایی محرک با نام " لَنج " بر گرفته از عنوان تجاری سازنده  این موتور ها ،  این واژه در بین ساحل نشینان و  دریانوردان رایج شد و اکنون در نزد عموم  همه این شناورها لَنج نامیده می شوند   . به نظر می رسد فراگیر شدن این نام بر گرفته از واژه  انگلیسی (launch)   لانچ باشد، هر چند این گمان هم  شاید ممکن باشد که واژه اسپانیایی" lancha " به معنی قایق سریع و روباز  و حضور پرتقالیها و اسپانیایی ها در این منطقه از دیرباز امکان استفاده از این واژه در  گذشته نیز بوده است  .

تا پیش از حدود پنجاه سال پیش جهازات رایج  و ساخته شده در این منطقه با توجه به استفاده از بادبان ( اوزار ) انواع و اقسام مختلفی داشته اند و هر کدام بنا بر خواست سازنده جهت میزان حمل بار و مسافت رفت آمد در دریای عمان ، خلیج فارس و دریای سرخ و هند در ابعاد مختلف و انواع سازگار با سفر دریایی خود، ساخته می شده اند . هر کدام از این جهاز ها با توجه به کارکردشان ، طراحی و  شکل و فرمی خاص داشته اند و  می بایست تحمل و کارایی لازم برای دریا پیمایی را داشته باشند همچنین شرایط باد ، امواج و مسیر های کوتاه و بلند در فرم آنها موثر بوده است . استادان بزرگ ساخت این جهاز ها تمامی مراحل طراحی و ساخت این سازه ها را با کمک هوش و استعداد عجیب و نادر خود بدون کمک از ابزار پیچیده و تنها با مهارت چشمی و ابزار ساده انجام داده اند که خود جای بسی شگفتی است و شگفت تر آنکه در طراحی فرم و ساختار این شناورها نهایت زیباشناسی رعایت شده آنچنان که منحنی ها و پیچش های  پیچیده هر کدام از آنها چشم را می نوازد ، همسان سازی فرم و کارکرد در  ساختار بدنه ی این  جهاز ها به تکاملی بی بدیل رسیده است .

به نظر می رسد بیش از بیست نوع از این شناورهای چوبی در ابعاد و فرم های متفاوت در سواحل ایران و خلیج فارس و دریایی عمان ساخته می شده است که اکنون تنها تعداد معدودی از آنها موجود است .

 این شناورها اسامی خاص خود را داشته اند تعدادی از آنها عبارتند از : شاحوُف، زارُوگه ، بَدِن ، سَمبوُک ، شُوعی ، بَتیل ، بَغله ، بوُم ، جالبُوت ، دَنگی ، غَنجَه ، سَمّاچ ، هُوری ، شاشَک ، مَنشوُوه ، تَشاله ،سَمعه ، کُوتی ، بقّاره ، ناکُو .

این نمایشگاه سعی دارد تعدادی  از این جهاز ها را از نظر شکل زیباشناسانه و تفکیک فرمی آنها مد نظر قرار دهد . این اشکال متمایز و زیبا در ریخت شناسی و تمایز هر کدام از جهاز ها شناسه شناخت شان از دیگری است به طور مثال درطراحی فرم "جالبوت" تیغه جلو یا ساطور آن به صورت عمود طراحی و ساخته می شود حال آنکه در فرم ساطور" بوم" منحنی کشیده و زیبایی با زاویه ی خمیده امواج را می شکافند. "بتیل" اما ساطوری با نوک گرد ، دوار و زیبا دارد ." بغله" در انتهای خود اتاقی دارد که به جهت سفر های طولانی ، ناخدا و خانواده در آن ساکن بوده اند این اتاق ها در منحنی زیبای انتهای جهاز قراردارند که همواره نقوشی زیبا بر آن منبت بوده است  . ساطور "سمبوک" فرمی خاص و چشم نواز دارد  و بسته به نوع سفر و منطقه ساخت آن ، شکل و اندازه اش متفاوت است .

 همه این استادان بزرگ که امروز دیگر تنها تعداد کمی از آنها باقی مانده اند نه تنها مهندسانی زبر دست بلکه هنرمندانی بی نظیر بوده و هستند که طراحی و زیبایی این شناورها را به نهایت رسانده اند .

احمد علی کارگران

انتخاب و پژوهش

مدیر هنری خانه جری پولاک

*  با تشکر از :

بنیامین انصاری نصب

علی پوزن

احمد بازماندگان خمیری

احمد نور دریایی

علی پارسا

محمد ذاکری

مسعود میرزایی

علیرضا ادیمی

حسن بردال

  *بادبان را در بندر کنگ " اوزال " می گویند و در برخی دیگر سواحل هرمزگان " اوزار" یا " هوزار " .